Category: Tberfil

Fl-aħħar ġranet qamet polemika qawwija dwar l-aħħar serqa li laqqtu l-Beltin b’intervent goff, ikrah u pastaż ta’ imprenditur li spiss jirrepeti li jħobb lill-Belt Valletta iżda li jidher ċar li ma jħobbx lil niesha – anki jekk spiss ixerred xi naqra flus qalb il-parroċċi.

Minn qalbi nixtieq ngħid grazzi lil dan l-imprenditur għax bis-saħħa tal-arroganza tiegħu ħafna Beltin irrealiżżaw kemm ġew mogħtija bis-sieq mill-awtoritajiet fl-aħħar snin. Ir-rampa li tħalliet tintrama fi Strada Merkanti mhux talli tixhed l-injoranza (xi ħadd li jinjora) tal-imprenditur imma tixkef il-ħażen tal-awtoritajiet li japprovaw proposti ta’ dan it-tip bla ma jagħmlu riċerka xierqa u jirrealiżżaw l-impatt soċjali tagħhom. Mhux talli hekk, talli b’arroganza jargumentaw li ladarba ħadd ma oġġezzjona għall-biċċa karta u jkunu waħħlu f’xi kantuniera, il-proġett kellu l-barka ta’ kulħadd u bħal Pilatu jaħslu idejhom minn kull responsabbiltà u għal ftit ma jibqgħux “awtorità”!

Le, l-istruttura fi Triq Merkanti mhix preċedent. Il-preċedenti ilhom ġejjin. Ilhom ġejjin snin twal iżda sfortunatament l-għorrief ġurnalisti jqumu biss meta jkun hemm ftit storbju fuq il-meżżi soċjali. Ir-renju tal-imwejjed u s-siġġijiet ilu li keċċa lill-kavallieri u daħal jisraq il-ġid kollu ta’ din il-Belt. Huwa renju b’saħħtu li jilbes eleganti u li wassal lill-Beltin jemmnu li l-progress ser jirriġeneralhom darhom. X’ġara imma?

Kif nafu, hekk kif il-kapitali daħlet fil-proċess sabiex tkun il-Belt Kapitali Ewropea tal-Kultura, l-investitur baqa’ jħawwel ġidu u jiekol dak li seta’ minn dak li sab u aktar. Il-legat ekonomiku ta’ dan il-proċess kien goff u kien grazzi għall-pandemija li t-tqaħħib ta’ Beltna ħa kemmxejn ta’ pass lura fis-snin ta’ wara. Kif ħareġ minn riċerka tal-Fondazzjoni Valletta 2018 stess, fl-istrateġija għall-kapitali rajna biss sa mneħirna. Dawk li kienu diġà okkupaw spazji pubbliċi u għamluhom tagħhom, sabu fejn jimirħu għax fejn investitur seta’ jaqla’ lira żejda, dan sab sapport minn kull fazzjoni, inkluż il-Kunsill Lokali tal-Belt Valletta.

L-okkupazzjoni ta’ spazji pubbliċi mill-investitur privat saret b’mod sfaċċat. Sa mill-2013 kien hemm rapporti varji għaddejjin fil-meżżi soċjali. Il-monument/talba lill-Alla quddiem il-kappella ta’ Liesse ittieħed postu għal gabbana kummerċjali fejn is-siġġijiet baqgħu jispuntaw sa ftit xhur ilu u saħansitra serqu nofs il-bankina. Snin qabel, l-istess triq inbidlet minn żewġ karreġġjati għal waħda sabiex takkomoda lil xi ħadd li sa llum baqa’ mistur. Ftit iktar ‘l fuq kulħadd jaf bl-imprendituri li kabbru ġidhom billi investew fi spazji ċkejkna mmens iżda kattru s-siġġijiet, imwejjed u mħaded matul it-turġien pubbliċi. Minn hemm l-eżempju baqa’ jkaxkar. Ladarba wieħed tħalla jibni imperu, ħaddieħor ried l-imperu tiegħu.

Dak iż-żmien xi kunsilliera b’rieda tajba, stinkaw sabiex jinċentivaw ftit ħajja matul it-toroq rieqda tal-Belt Valletta. Iżda kienu qtates għaġġelija, akkomodaw u allura l-kapitalist rikibhom u stagħna filwaqt li kompla jnaqqar territorju pubbliku. Sadattant dan l-effett kabbar il-valur tal-propjetà fil-Kapitali, ir-resident beda jirtira bil-mod il-mod sabiex forsi anki hu jdawwar lira u postu beda jieħdu imprenditur ġdid – dak tal-Boutique Hotels. U għal wieħed kien hawn xi 40 tafux! Li ma jmurx turist jorqod tliet kilometri bogħod mill-isbaħ Belt fid-Dinja. Illum dawn l-istrutturi jheddu d-drawwiet tal-komunitajiet Beltin – eżempju ċar fir-rapporti li daħħal hotel partikolari fuq is-Sur ta’ Santa Barbara kontra maħżen ta’ festa lokali!

Ma nistax ma nsemmix l-ikbar żewġ serqiet ta’ spazji pubbliċi li saru sa issa. Bla dubju dawn huma s-serq tal-pjazza tas-Suq u ta’ Pjazza Ħelsien. Filwaqt li tal-ewwel insterqet totalment bil-barka tat-titlu tal-Kapitali tal-Kultura u illum anki minn Google Maps sparixxiet, it-tieni waħda ġiet imbarrata bil-ħadid ftit xhur wara, sabiex l-ebda persuna f’dan il-pajjiż pseudo-demokratiku ma tażżarda tqarreb lejn l-ispazju fejn Maltin bħalha suppost jirrappreżentawha. Il-Fondazzjoni imqabbda tippromwovi l-Kultura fil-Belt kapitali kienet skuża wkoll sabiex investimenti oħra jħawwlu d-dnub umbagħad iħalluh jinbet u jkattar ladarba l-2018 tintemm. Fost dawn insibu gallarija/palk fi Strada Stretta li suppost kellha titneħħa iżda ovvjament baqgħet hemm, kif ukoll sensiela ta’ qsari tal-injam fi Pjazza Ħelsien. U xi ngħidu għall kwantità ta’ siġġijiet u mwejjed li lejl u nhar jitħallew fl-istess Strada Stretta! U bilħaqq! Xi ngħidu għall-istruttura fi Triq Santa Luċija bejn Strada San Paolo u Strada Merkanti u l-ammonti kbar ta’ siġġijiet u mwejjed fi Strada Rjali? Aktar serq goff u sfaċċat!

Sakemm ma jkunx hawn mexxejja u amministraturi li kapaċi ma jkunux popolari, dan is-serq ser ikompli jitrawwem u joktor fil-kultura kummerċjali ta’ dan il-pajjiż marid.

Pawlu Mizzi

Nistgħu nagħmlu passiġġata virtwali madwar il-Belt Valletta u nibqgħu nsibu spazji misruqa mingħand il-Pubbliku. Filwaqt li l-Belt Valletta ma għandiex titħalla tkun bla ħajja, żgur li l-ħajja ma tiġix meta r-resident iħossu fgat minn din l-okkupazzjoni kattiva. Sakemm ma jkunx hawn mexxejja u amministraturi li kapaċi ma jkunux popolari, dan is-serq ser ikompli jitrawwem u joktor fil-kultura kummerċjali ta’ dan il-pajjiż marid. Lura fis-snin, ex Sindku kien qalli “kif tista’ twaqqfu xi ħadd hekk?” għal miljunarju li bena sular fuq is-Sur ta’ Santa Barbara u farrak is-sens ta’ taraġ estetiku li l-Kavallieri ta’ San Ġwann tant saħqu fuqhom għall-belt il-ġdida. Bil-biża mis-sinjur nistgħu narmu l-valuri tagħna fil-baħar!

U int, li ssejjaħ lilek innifsek Belti jew Beltija x’qed tagħmel? Meta ser tqum u tipprotesta? Meta ser tirrealiżża li l-mexxejja li għażilt tnejjku bik għax jafu biss jgħidu iva lill-Partit u lil min għandu l-flus!? Ser tħallihom ikomplu jnaqqrulek l-identità tiegħek? Ser taċċetta li l-kultura tiegħek tiġi mormija? Qum mir-raqda, ingħaqad ma min irid iwassal messaġġ u semma leħnek ja ljun bla bajd u xejn aktar!

U bilħaqq, issa uffiċċjali li intom imiss Marsin!

It-tisbieħ li sar u qed isir fiż-żona ta’ Liesse ġewwa l-Belt Valletta minħabba l-laneċ ħfief għal Għawdex, għalkemm sentejn tard, huwa bla dubju proġett estetikament sabiħ, ma hemmx xi tgħid u sakemm ma jfarrkux il-Grigal nemmen li ser jagħti nifs sabiħ liż-żona. Biss l-estetika mhux kollox meta tkejjel il-valur ta’ proġett ta’ €2.5 miljun.

Jinkwetani ‘l fatt li għal darb’oħra insterqet żona li fiha l-Beltin li jgħixu fiż-żoni tax-xatt kienu jinżlu għar-rikreazzjoni tagħhom. Dan l-ispazju rikreattiv fil-Belt Valletta qiegħed kulma jmur jinsteraq għal proġetti tal-Gvern u mhux – kif qed naraw iseħħ anki f’Marsamxett. Jonqos issa l-iżvilupp ta’ San Iermu u l-kosta madwar il-forti. Nemmen li kieku l-komunità kienet fiċ-ċentru tat-tfassil urban, dan l-iżvilupp seta’ faċilment irriġenera il-binja l-antika tas-SEA MALTA – żona diġà armata għall-ivjaġġar, bi lqugħ tajjeb u li toffri spazji tajbin għal parkeġġ fil-qrib mingħajr ma toħloq wisq inkonvenjent lil residenti.

Minn dak li tkixxift u skoprejt, jidher li l-pjan kien li titħaffer mina taħt jew fil-mina ta’ Lascaris sabiex in-nies li jaqbdu l-ferry għal Għawdex jagħmlu dan billi jinżlu mill-lift tal-Barrakka ta’ Fuq u jimxu sal-moll. Biss jidher li minħabba l-valur storiku tas-swar, kif xieraq, din ma tħallitx issir. Issa min ser juża dan s-servizz tal-baħar ser ikollu jaqsam minn fuq zebra li tlestiet quddiem il-mina ta’ Lascaris. Konvint li dan ser ikun ta’ inkonvenjent għat-traffiku li diġa huwa sostanzjali fiż-żona – speċjalment kif jerġgħu jitfaċċaw il-hop on hop off ladarba jirritornaw il-cruise liners.

Ġejt mgħarraf ukoll li Social Impact Assesment rigward dan l-iżvilupp ma sarx u kif diġà jidher, ftit ingħata każ tar-residenti li jgħixu qrib. Sar minflok Business Asessment li rriżulta tajjeb ħafna. Personalment ma nkejjilx l-impatt soċjali biż-żieda jew nuqqas ta’ parkeġġi – mhux għax dan mhux importanti – iżda billi ninnota kif il-kwalità tal-ħajja tagħna l-Beltin ser tiggwadanja jew taqla’ daqqa ta’ ħarta.

Wisq nibża li filwaqt li ż-żona żviluppata ħadet ir-ruħ meta mqabbla mat-telqa li kien hawn sa ftit ġimgħat ilu, l-impatt soċjali ser ikompli jikkawża ġentrifikazzjoni tal-komunità. Qed nitħasseb dwar konċentrazzjoni akbar ta’ traffiku iżda ukoll dwar il-possibiltà dejjem tikber li aktar Beltin jgħażlu ibiegħu l-propjetà tagħhom biex jaqilgħu lira tajba permezz tal-kirjiet kummerċjali jew aktar u aktar sabiex ifittxu ftit paċi minn dan il-ġenn. Nemmen li dan ser ikompli jfarrak il-komunità Beltija fix-xatt; il-ftit li fadal minnha. U issa żgur li l-festa tal-Madonna ta’ Liesse tista’ tgħid li qtilniha darba għal dejjem! Addio il-vjaġġ fuq il-lanċa f’ġieħ ir-ritwali kulturali!

Sfortunatament ser inżid dan il-proġett mal-ħafna fejn il-komunità ma kienet qatt ikkonsultata. Hemm lista twila minnhom fejn il-komunità Beltija m’hi qatt ikkunsidrata. Il-mod kif dan il-proġett inżamm fuq xkaffa għal sentejn u twettaq f’ħakka t’għajn hekk kif waslu l-laneċ tal-kuntrattur jurini biċ-ċar li t-tisbieħ ma sarx għal wiċċ il-komunità iżda biex jaġevola lill-imprenditur. Il-mod kif is-swar tal-kapitali li jidhru fir-ritratti ġew restawrati tul is-snin iżda dawk li qegħdin għal wiċċ ir-residenti tħallew fit-telqa hija metafora qawwija ta’ kif meta tieħu bla ma trodd, anki l-komunità tħott.

Meta fl-ewwel jiem tal-1981 ommi iġġieldet għal ħajti għax “kont għaxar minuti bogħod milli nifga mal-kurdun”, ftit li xejn kienet taf li fl-istess sena ġenju Taljan kien qed jagħti l-ħajja lit-tielet album mużikali tiegħu – kapulavur ieħor qalb oħrajn varji li influwenzaw lil binha tul ħajtu kollha.

Lil ommi llum sibtha b’qoxra fuq xufftejha, kważi tokrob għal tazza ilma. L-ilma wasal u bħal qisha ħadet ir-ruħ. Il-ħajja kiefra mat-twajjeb u f’kull episodju tfakkarni li ma hemmx mod kif tfehma jew tiddireġiha. Illum dak il-ġenju temm il-għatx tiegħu mal-ħajja materjali f’din id-Dinja u qabad il-linja vertikali lejn eżistenza ġdida, forsi aktar spiritwali li tant fittex u xtarr dwarha. Parti kruċjali mit-Trasformazioni dell’io kif kien sejħilha fis-silta Passacaglia.

Illum id-Dinja tilfet bniedem li kien jaf ikun ta’ tieqa lejn l-ispirtu u allura liberu li jikkrea, jitkellem u jiġġenera ħsieb. Illum tlifna bniedem li għallimna nistaqsu, nikkrejaw u ma nisktux; kemm-il darba nużaw widnejna. Franco Battiato, maħbub ta’ art twelidu Sqallija, eċċentriku, mgħallem inventiv, provokatur niggieżi u dirett.

Il-parteċipazzjoni tiegħu b’sorpriża waqt il-kunċert ta’ Carmen Consoli f’Taormina kien l-uniku mument li qattajt qrib tiegħu, għaxar snin ilu, mhux wisq bogħod minn daru. Niftakarni niġi kkuntattjat sabiex inwasslu anki f’pajjiżna bil-proġett DIWAN – biss ma stajtx nerfa responsabbiltà finanzjarja waħdi – u f’dan il-pajjiż diffiċli ssib sapport ġenwin meta tkun trid tinvesti biex ġenju jersaq ‘l hawn. Fit-Teatru Manoel ma kienx hemm spazju għal Battiato għax kien hemm kalendarju mimli. Quddiem l-idea li jkun protagonist fil-programm kulturali tal-kapitali fl-2018 kien hemm nuqqas ta’ interess kbir. Tentattivi oħra li nispira xi ħadd li kellu s-saħħa jagħmel dan, kollha fallew għal raġunijiet li qatt mhu ser insir naf eżatt.

Il-bniedem ħalla din id-Dinja imma l-ġenju jibqa’ fil-ħolqien provokatorji tiegħu. Fil-mużika u anki fil-films u dokumentarji. F’pajjiż bħal tiegħi fejn iċ-ċentru ta’ gravità permanenti ma jeżistix, taħrabli demgħa għal dan il-bniedem li ħalla marka bl-eżistenza tiegħu u niddedika kliemu mis-silta Inneres Auge (Inner Eye) lil pajjiżi – illejla mitluf isegwi medjokrità kulturali li qatlitna tassew.

Che cosa possono le leggi
Dove regna soltanto il denaro?
La giustizia non è altro che una pubblica merce
Di cosa vivrebbero
Ciarlatani e truffatori
Se non avessero moneta sonante da gettare come ami fra la gente.
La linea orizzontale
Ci spinge verso la materia,
Quella verticale verso lo spirito
Inneres auge, das innere auge

Ma quando ritorno in me,
Sulla mia via, a leggere e studiare,
Ascoltando i grandi del passato
Mi basta una sonata di Corelli,
Perché mi meravigli del creato!

Strieħ fis-sliem l-imgħallem. Il-ġenju tiegħek jibqa’ jisfida din id-Dinja orribbli u joffri ħajja f’din l-eżistenza mortali, kuljum.

We will never die. We were never born.

Illum kull min raqad, mhux bħali li bqajt imqajjem insegwi dak li kien qed jiġri fid-dinja tal-ballun u naħdem l-arti, qam maħsud bl-aħbar li tnax fost l-akbar klabbs tal-futbol Ewropew ser jiffurmaw kampjonat għal rashom lil hinn mill-UEFA u l-FIFA.

Ir-reazzjonijiet li smajt u qrajt kienu varjati u kuluriti. Mid-diżgust ta’ Gary Neville fl-Ingilterra, għad-diżappunt ta’ Matteo Salvini fl-Italja, għall-opinjonijiet varji fuq Facebook.

F’dinja fejn il-flus saru jiddettaw, fejn ir-rispett lejn il-poplu huwa mqaħħab anki mill-politiċi li jirrappreżentawhom, din il-mossa ma ssorprendietni xejn. Naħseb it-tbaħrid li ppermetta l-bniedem kull fejn jidħol il-flus iwassal għal qirda tal-valuri inkluż ir-rispett lejn min wasslek fejn int; f’dal-każ, il-partitarji. U appuntu għalhekk, għax il-bniedem ma jafx jgħix il-libertà mingħajr ma jabbużaha, dejjem qbilt li l-ordni u d-dixxiplina huma essenzjali.

Fuq kollox nażżarda ninnota kif il-mudell issuġġerit minn dawn il-klabbs huwa xbiha ta’ dak applikat fit-twaqqif tal-Unjoni Ewropea fil-kamp politiku. Grupp ta’ entitajiet li jaħsbu li huma aħjar minn ħaddieħor frott il-kaxxa finanzjarja tagħhom jingħaqdu biex ifasslu huma stess ir-regoli tas-suq li jaħdmu fih u jiddettaw huma stess min isir membru u min jibqa’ barra.

Ħafna qed jgħidu li t-twaqqif tas-Super League huwa t-tmiem tal-futbol ewropew. Nittama li jekk għad hemm skop li d-dinja sportiva tħaddan il-valuri, il-UEFA tagħraf tinjora b’mod drastiku din l-inizzjattiva u tkompli tħaddem il-mekkaniżmi tagħha mal-klabbs li baqgħu liberi. Jgħaddu s-snin, jinħolqu swieq ġodda, partitarji ġodda u filwaqt li dawn it-tnax jitħallew jimmasturbaw flimkien, il-poplu sportiv jibqa’ jgawdi l-battalji miftuħa bejn klabbs kbar ġodda.

Id-dubji tiegħi jiġu meta niftakar kif anki l-klabbs żgħar bħal Malta għażlu li jsiru membri tas-Super League Politiku/Ekonomiku lura fl-2004 u fetħu t-triq għal aktar libertinaġġ li llum qed ingawdu s-semm tiegħu fil-qirda ta’ art twelidna.

“Hemm Kristu mejjet bħalissa” kienet tgħidli ommi f’dawn is-siegħat. Bejn nofsinhar u t-tlieta ta’ wara nofsinhar kienet tħeġġiġna nsumu jew għallinqas nieħdu ftit ravjul mingħajr tiżjin. Ommi għalmitni li f’dawn is-siegħat nixtarr ftit xi tfisser il-passjoni u l-mewt ta’ ħuna Ġesù.

Illum ommi ma tistax tagħmel wisq għax tinsab mgħobbija bis-salib tagħha. Mhux għax kellha bżonnu tafx. Ommi diġà wettqet il-ħidma tagħha, rebħet it-taqbida t-tajba u ggarantiet ruħha l-kuruna tal-ġustizzja merfugħa għaliha u li biha Ġesù stess għad iħallasha. Fuq hekk m’għandix dubju. Meta nħares lura u niftakar f’kull ġest, imqar l-iżgħar, li wettqet ommi, nifhem eżattament x’iġifieri titlef ħajtek biex tirbaħha. Ma kellix bżonn dottorat biex nifhem u ninsab kuntent li sa minn ċkuniti kont xhieda ta’ espressjoni tanġibbli tal-imħabba – fejn dak miktub isir tassew.

Kellha rasha iebsa, kultant kienet tgħaġġibhom u ma kinetx ser torqod qabel ma tirreaġixxi għal xi argument bil-kitba f’xi gazzetta, b’xi telefonata fuq ir-radju jew xi argument. Nemmen li l-imħabba titlob li fuq kollox, ma nisktux quddiem il-ħażin. Li naħfru lil min iwettqu iżda li ma naċċettawx il-ħażin.

Għal darb’oħra illum erġajt bkejtha lil ommi – mhux għax kif kienet tgħidli hi wara xi argument “għad jiddispjaċini” – imma għax naf li bħalissa tinsab waħedha f’sodda fi sptar, mingħajr iċ-ċans li tgħid kelma ma xi ħadd. Mingħajr iċ-ċans li sserraħ ħsiebha fuq wiċċ familjari u li tista’ tgħarfu qalb il-geġwiġija li ħakmet lil moħħha bil-mard. Bkejtha għax xtaqtha hawn terġa’ tfakkarni fis-sawma b’rispett lejn Kristu mejjet li tant kienet tħobb, waqt li naqsmu belgħa té.

Is-salib tqil. It-tbatija morra. Imma l-imħabba u d-dejn lejn l-imsallab hija ikbar; kemm dik lejn Kristu kif ukoll dik lejn ommi.